فرایند و معاهده بولونیا

شاید بارها عبارت فرایند و معاهده بولونیا به گوش شما خورده و به دنبال اطلاع از تعریف این سیستم و آشنایی با ویژگی های عملکردی آن هستید. این سیستم با عنوان اصلی فرآیند بلونیا قراردادی (Bologna Process) بین کشورهای اروپایی است که در سال 1999 بین اعضا تحت کنوانسیون تایید مدرک لیسبون به امضاء رسیده است. هدف از این قرارداد انسجام و یکپارچگی بیشتر نظام های آموزش عالی در کل اروپا است. خروجی این قرارداد نیز ایجاد ناحیه آموزش عالی اروپایی (EHEA) جهت تسهیل تحرک دانشجویان و کارکنان آموزشی، جامع سازی و دردسترس پذیر سازی بیشتر آموزش عالی و در نهایت جذاب و رقابتی سازی بیشتر آموزش عالی اروپا در کل جهان می باشد.

• سیستم بلونیا چیست و چه کشورهایی را شامل می شود؟
• هدف از تشکیل فرایند و معاهده بولونیا در اروپا چیست؟
• تحت فرآیند بلونیا، نظام اروپایی انتقال واحدهای درسی (ECTS) چیست؟
• دوره های تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه های اروپا معادل چند ECTS می باشد؟
• هر واحد درسی (ECTS) در دانشگاه های اروپایی معادل چند ساعت آموزش می باشد؟
• آیا سیستم آموزشی بولونیا در ایران مورد تایید است؟
• آیا تبعیت از سیستم بولونیا منجر به افزایش امتیاز علمی دانشگاه می شود؟

در این مقاله با کارشناسان موسسه حقوقی سفیران سروش سعادت همراه شوید تا با آخرین قوانین و مقررات آموزش عالی در سطح اروپایی و در قالب فرایند و معاهده بولونیا بهتر آشنا شوید.

درباره فرایند و معاهده بولونیا و کشورهای عضو

فرایند و معاهده بولونیا یا فرآیند بلونیا (Bologna Process) در واقع مولود یکسری جلسات و قراردادهایی بین کشورهای اروپایی جهت اطمینان از یکسان سازی استانداردها و کیفیت دوره های آموزش عالی در بین کشورهای اروپایی می باشد. فرآیند مذکور در ناحیه آموزش عالی اروپایی (EU) (EHEA) تحت کنوانسیون تایید مدرک لیسبون ایده پردازی شد. نام بلونیا نیز از دانشگاه بلونیا ایتالیا گرفته شده است که اعلامیه بلونیا در آنجا توسط وزاری آموزش از 29 کشور اروپایی امضاء شد.

فرآیند در کشورهای دیگر در قالب مجمع فرهنگی اروپایی شورای اروپا افتتاح شده و جلسات مدیریتی در پراگ (2001)، برلین (2003)، برگن (2005)، لندن (2007)، لیون (2009)، بوداپست- وین (2010)، بخارست (2012)، ایروان (2015) و پاریس (2018) برگزار شد. امضا کنندگان قرارداد فرایند و معاهده بولونیا شامل 49 کشور به شرح ذیل می باشد. که در جدول ذیل به سال الحاق آن ها به این قرارداد نیز اشاره شده است:

مرجع: enic-naric.net

اهمیت فرایند و معاهده بولونیا و قوانین 2025

تحت فرآیند بُلونیا، دولت های اروپایی به بحث در خصوص اصلاحات سیاست آموزش عالی پرداخته و تلاش کردند تا بر موانع و مشکلات فائق آمده تا ناحیه آموزش عالی اروپایی را تشکیل دهند. فرایند و معاهده بولونیا در واقع رفرم یا اصلاح کلیدی برای اعتمادسازی جهت تحرک آموزشی موفق، همکاری آکادمیک بین مرزی و تایید متقابل دوره ها و مدارک تحصیلی اخذ شده از خارج می باشد. اکنون برای آشنایی هر چه بیشتر رد سال 2025  با اهمیت فرایند و معاهده بولونیا اهداف، ماموریت ها و عملکرد این سیستم را در قالب جدول زیر مرور می کنیم:

چارچوب دوره های تحصیلی در سیستم بلونیا

به گزارش cihanuniversity.edu.iq چارچوب اصلی در فرایند و معاهده بولونیا در واقع همان 3 سیکل دوره های آموزش عالی می باشد. همچنین چارچوب مذکور توسط وزرای آموزشی اروپا در طی جلسات آن ها در شهر برگن در سال 2005 تصویب شد. این چارچوب دوره ها را بر حسب نتایج آموزشی تعریف می کند. اینکه دانشجویان چه چیزی یاد گرفته و آیا می توانند از پس دوره تحصیلی خود برآیند یا خیر. در توصیف سیکل های آموزشی، فرایند و معاهده بولونیا از نظام اروپایی انتقال واحدهای درسی (ECTS) بهره می جوید.

همانطور که در مطالب فوق نیز بیان شد، فرایند و معاهده بولونیا برای دست یابی به هدف یکپارچه سازی آموزش عالی در اروپا از نظام اروپایی انتقال واحدهای درسی (ECTS) به این ترتیب استفاده می کند:

• سیکل اول: این سیکل آموزشی معادل دوره لیسانس بوده و معمولا بین 180 الی 240 واحد درسی (ECTS) می باشد که دانشجو بایستی حداقل 60 واحد را در هر سال تحصیلی بگذراند. لازم به ذکر است که در قالب این نظام آموزشی هیچ گونه لیسانس افتخاری به هیچ فردی اعطاء نمی شود.
• سیکل دوم: این سیکل نیز معادل دوره فوق لیسانس بوده و معمولا هم بین 60 الی 120 واحد درسی (ECTS) می باشد. در این سیکل هم دانشجو برای اتمام دوره خود بایستی در هر سال تحصیلی حداقل 60 واحد درسی را پاس کند تا بتواند به مدرک پایان دوره خود دست یابد.
• سیکل سوم: یا همان دوره دکتری (PhD) در اروپا که رنج ECTS دقیقی ندارد، چرا که رشته های تحصیلی هم به لحاظ طول دوره و هم جامعیت دوره متفاوت از هم می باشد. به همین دلیل تعداد واحدها در این دوره متغیر می باشد.

سیکل اول فرایند و معاهده بولونیا

بر مبنای نظام اروپایی انتقال واحدهای درسی (ECTS) سیکل اول یا دوره لیسانس در دانشگاه های اروپایی از 180 واحد درسی (3 سال تحصیل فول تایم) تا 240 واحد درسی (4 سال فول تایم) متغیر می باشد. متقاضیان می توانند با ارائه مدرک دیپلم متوسطه و در مواردی قبولی در آزمون ورودی (بسته به دانشگاه و رشته تحصیلی) در این سیکل آموزشی پذیرفته شوند. انواع برنامه های سیکل اول در کشورهای عضوفرایند و معاهده بولونیا از این قرار می باشد:

• لیسانس هنرها (A.)
• لیسانس علوم (S.)
• لیسانس هنرهای عالی (BFA)
• لیسانس علوم کاربردی (BAS)

سیکل دوم فرایند و معاهده بولونیا

این سیکل هم در واقع مترادف با دوره فوق لیسانس یا مستر بوده و معمولا هم از 60 واحد درسی (تحصیلات فول تایم 1 ساله) تا 120 واحد درسی (فول تایم 2 ساله) متغیر است. معمولا ثبت نام در این سیکل از دانشگاه های اروپایی مستلزم ارائه حداقل نمره معدل کل (GPA) و نمره قبولی در آزمون پذیرش مثل GRE یا GMAT می باشد. نکته دیگر در رابطه با این سیکل آنکه در این سیکل هم مثل نظام قدیم، اعطای مدرک پایان دوره به دانشجویان منوط به ارائه پایان نامه یا پروژه پژوهشی می باشد اما دانشگاه های اروپایی در این سیکل برنامه های مختلفی را به شرح زیر ارائه می دهند:

• فوق لیسانس هنرها (A.)
• فوق لیسانس علوم (S.)
• فوق لیسانس مدیریت بازرگانی (MBA)
• فوق لیسانس هنرهای عالی (MFA)

سیکل سوم فرایند و معاهده بولونیا

دوره دکتری یا PhD همان سیکل سوم فرایند و معاهده بولونیا بوده اما به دلیل ساختار آموزشی خاص این دوره و مدت تحصیل آن نمی توان تعداد واحد درسی مشخصی برای آن تعریف کرد. اما مدت تحصیل در این دوره در دانشگاه های اروپایی معمولا بیش از 2 سال طول می کشد. شرط پذیرش در این مقطه نیز ارائه مدرک سیکل دوم یعنی مدرک فوق لیسانس معتبر می باشد. دانشجویان برای اتمام این دوره نیز نیازمند ارائه رساله دکتری می باشند. اما انواع برنامه های سیکل سوم (دکتری) در فرایند و معاهده بولونیا از این قرار می باشد:

• دکترای فلسفه (PhD)
• دکترای حقوق (D)
• دکترای پزشکی (D.)
• دکترای جراحی دندان (DDS)

چگونگی تبدیل واحدهای درسی ECTS به ساعات آموزشی

جالب است بدانید که تحت فرایند و معاهده بولونیا، هر سال تحصیلات فول تایم در سطح دانشگاه های اروپایی معمولا به ارزش 60 واحد درسی ECTS بوده و به صورت 1500 الی 1800 ساعت کار تحصیلی تعریف می شود. پس این بدان معنا است که 1 واحد درسی (ECTS) معادل 25 تا 30 ساعت آموزش در کل اروپا (بجز تحصیل در انگلستان) می باشد. باید توجه کرد که تعداد دقیق ساعات آموزشی از کشوری به کشور دیگر هم کمی فرق می کند، مثلا:

در واقع ECTS سه نوع کاربرد اصلی در نظام آموزش عالی اروپایی شامل نقل و انتقال بین دانشگاهی، تحصیل در خارج مثلا یک ترم میهمان در یک دانشگاه دیگر و درخواست پذیرش در دوره تحصیلی بعدی (مثل ارشد و دکتری) دارد. با این توضیح به پایان این مقاله رسیدیم.

سیستم نمره در قالب نظام آموزشی بلونیا

از دیگر موضوعات قابل بحث پیرامون نظام آموزشی بلونیا، سیستم نمره دهی یا ECTS grading system می باشد. از آنجایی که سیستم های نمره دهی مختلفی در کشورهای اروپایی وجود دارد، هدف از سیستم نمره دهی بلونیا برابرسازی نمرات با همدیگر است. در واقع سیستم نمره دهی ECTS قرار نیست که جایگزین سیستم نمره دهی محلی شود بلکه قرار است مکمل نمرات محلی باشد. بدین ترتیب قبل از ارزیابی ، نتایج به دو زیرگروه قبولی Pass و ردی fail دسته بندی می شود. بنابراین نتایج مستقل از دانشجویانی است که در یک کورس رد شده اند. در قالب لیست زیر می توان با سیستم نمره دهی به شرح زیر آشنا شد:

برای مثال، یک کلاس 12 نفری، 10 دانشجو قبول شده و 2 تا از آنها رد می شوند. نمره دهی ECTS آنها در جدول زیر نشان داده می شود که مطابق با نمرات دانشجو است:

اقدامات کشورهای اروپایی برای اصلاح نظام آموزشی خود

از زمان ایجاد برنامه اراسموس یعنی از حدود 30 سال پیش جابه جایی دانشجویان بین دانشگاه های کشورهای مختلف بیشتر شد و نتیجتا همکاری بیشتری لازم بود تا دانشگاه و موسسات آموزش عالی کشورهای مختلف با هم هماهنگ شوند. در واقع با بیشتر شدن تقاضای دانشجویان برای جابه جایی بین دوره تحصیلی خود در دانشگاه های مختلف در کشورهای اروپایی، مشخص بود که برای یک دانشگاه یا موسسه آموزشی دشوار است به تنهایی مدرک تحصیلی و واحدهایی که هر دانشجو گذرانده بتواند با واحدهای تدریس شده خود انطباق دهد. به همین دلیل کشورهای اروپایی تمایل زیادی به تغییر و اصلاح نظام آموزشی خود نشان دادند و در نهایت توافقنامه بولونیا را امضا نمودند که اجرای آن ابتدائا از دانشگاه سوربن فرانسه شروع شد. از زمان امضای این توافقنامه در دوره های مختلف اصلاحات زیادی در کشورهای امضا کننده ایجاد شد؛ از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• بلژیک
• بلاروس
• آلمان
• بلغارستان
• قبرس
• کرواسی
• جمهوری چک
• دانمارک
• استونی
• آلبانی

این مقاله برای اطلاع رسانی راجع به دلایل توافقنامه بولونیا و عملکرد این توافقنامه ارائه شد که امید است مطالعه آن برای علاقه مندان به تحصیل در اروپا مفید بوده باشد. در انتها نیز به متقاضیان تحصیل در آلمان، انگلستان، فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی توصیه می شود که برای اطلاع از شرایط برنامه اعزام دانشجو به خارج در سال 2024 حتما با کارشناسان موسسه حقوقی سفیران سروش سعادت در ارتباط باشند.

پرسش های کلیدی درباره فرایند و معاهده بولونیا

کشورهای مختلف جهان تلاش می کنند تا بهترین امتیازها را برای تحصیل در نظر بگیرند. برای رسیدن به یک اتحاد، سیستم آموزش بولونیا در کشورهای اروپایی مطرح شده است. این کشورها با ارائه یک سیستم آموزشی مناسب، مسیر مهاجرتی برای شهروندان اروپایی را نیز آسان تر کرده اند. باید به این نکته اشاره کرد که بولونیا برگرفته از نام دانشگاه بولونیا به عنوان قدیمی ترین دانشگاه قاره است. در شرایط کنونی، افرادی که تحت تاثیر این سیستم تحصیل می کنند، مدرکی معتبر در سراسر جهان به دست خواهند آورد. در اکثر کشورهای اروپایی این سیستم آموزشی دارای اعتبار کافی است. به همین دلیل می توان انتظار داشت که افراد پس از به دست آوردن مدرک خود، بتوانند در سایر کشورهای این منطقه نیز شغل مناسبی پیدا کنند.

برخی از مهم ترین پرسش هایی که درباره این موضوع مطرح می شوند عبارتند از:

• برنامه های ساختاری بولونیا بر چه پایه ای استوار است؟ فرایند و معاهده بولونیا بر اساس یک سیستم 3 مرحله ای طراحی شده است. مقطع اول تحصیلی در این سیستم مقطع کارشناسی است. این مقطع 3 ساله است. مقطع کارشناسی ارشد در سیستم بولونیا 2 ساله است. مقطع دکتری در این کشور نیز 3 ساله است.
• آیا انگلستان یکی از کشورهای عضو سیستم بولونیا است؟ بله انگلستان نیز یکی از اعضای این سیستم است. این کشور در سال 1999 به عضویت سیستم بولونیا درآمد. این شرایطی است که می توان به کمک آن اقامت ارزشمندتری در این کشور به دست آورد.
• محدودیت های فرایند و معاهده بولونیا چیست؟ مهم ترین چالشی که در مسیر سیستم بولونیا وجود دارد، نیاز به مدرک 12 ساله مدرسه برای ورود به مقطع کارشناسی است.